Luther XXI – Viva vox

Luther heeft veel geschreven en gepreekt. Daarnaast gaf hij colleges, waarbij de vele studenten onder zijn gehoor het woord van de meester als ’t ware indronken. Hij had een levendige manier van spreken. Wat hij zei, kon je niet gauw vergeten. Het was ook zijn principe, dat het woord “gehoord” moest worden: viva vox, levende stem. Hiervan ging hij ook uit bij de vertaling van de Bijbel. Hij schreef in spreektaal, de taal die men onder het gewone volk sprak, thuis en op de markt. Door deze taal ook naar de Bijbel over te brengen, gevoegd aan zijn eigen gespierde en poëtische taalgebruik, heeft hij de Duitse taal sterk gevormd. Heel veel uitdrukkingen in het huidige “Hoogduits” komen uit de Luther-Bijbel. Net zoals in Nederland het geval is bij onze Statenvertaling. Deze is ook van grote invloed geweest op het Nederlandse taalgebruik.

Toen Luther door zijn vrienden ontvoerd werd naar de Wartburg, in 1521, heeft hij zich direct aan het werk gezet om het Nieuwe Testament te vertalen. Hij werd hierbij geholpen door een vriend, Philippus Melanchton, die een meester was in het Grieks. Hij wist, dat hier de grootste behoefte lag voor het gewone kerkvolk. Wilden zij kunnen begrijpen, wat hij hen te vertellen had, dan moesten zij ook zelf in de Bijbel kunnen lezen. In drie maanden was het werk klaar! Een hele prestatie, want zij hadden niet de Latijnse Vulgata (die zelf al een vertaling was en dus fouten bevatte) als uitgangspunt, maar de Griekse en Hebreeuwse oertekst. Het ging Luther daarbij niet om de enkele woorden, maar om de daarin uitgesproken zaak. Zo heeft hij niet woord voor woord, maar zin voor zin vertaald, soms in grote vrijheid, maar toch altijd in de betekenis van de tekst. Hij plaatst de heilige geschiedenis in het heden, het is alsof je er zelf bij bent. Zo wordt de Bijbel een boek om te horen, niet zo zeer om te lezen  Het is als ’t ware mensenwoord, ontvangen uit Gods Woord.

Das “Neue Testament Deutsch” gaat in het voorjaar van 1522 naar de pers en het verschijnt dan in september, in een eerste oplage van 3000 stuks. Direct daarna moesten er nog 3000 bijgedrukt worden, want de vraag bleek heel groot te zijn. Een exemplaar koste anderhalve gulden, best een groot bedrag voor die tijd. Je kon er twee geslachte kalveren voor kopen, het was het jaarloon voor een dienstbode. Maar vergeleken met de Gutenbergbijbel, die in 1454 was uitgekomen, was het een schijntje. Die kostte 42 gulden, waarvoor je in die tijd 14 ossen kon kopen! Tot 1534 kwamen er in Wittenberg nog 17 drukken van dit Nieuwe Testament uit. Daarnaast verschenen er in Basel, Augsburg, Neurenberg, Straatsburg en Zürich in diezelfde tijd nog 52 drukken.

Hierna zette Luther zich aan het werk om het Oude Testament te gaan vertalen. Dat was veel omvangrijker en ook veel moeilijker. Na twee jaar kwamen de vijf boeken van Mozes klaar. De poëtische en profetische boeken kosten heel wat hoofdbrekens. Gelukkig kreeg hij daarbij steun van vrienden. Elke woensdagmiddag kwamen zij daarvoor bij elkaar. Na tien jaar was het af. Luther vertelt zelf, dat het zo moeilijk was, dat zij bijvoorbeeld bij het boek Job in vier dagen nauwelijks drie zinnen vertaald hadden. Pas in 1534 kon de eerste volledige “Lutherbibel auf Deutsch” het licht zien. Maar tot zijn dood is hij er mee bezig geweest.