In de afgelopen week hebben velen verdriet gehad, terugdenkend aan hen die nu niet meer onder ons zijn. In de eerste plaats natuurlijk dachten we aan de vele oorlogsslachtoffers en de vaak jonge mensen die hun leven ook daarna gegeven hebben voor een goede zaak. Tegelijk ook moesten we denken aan anderen, die ons lief en dierbaar waren en die er nu niet meer zijn. Misschien ouders of broers of zussen of een kind, een kleinkind, een lieve vriend of vriendin.
Een ernstig verlies kan een geweldige schok te weeg brengen. Het brengt je als ’t ware in een soort verdoving. Zó erg, dat je ’t gevoel hebt dat je wezenloos rondloopt en dat alles aan je voorbij gaat. Mensen zeggen dan wel eens: “Wat gek, ’t lijkt wel alsof het haar of hem niets doet.” Maar dat is het niet, alleen het verlies is zo groot, dat je gevoel ’t niet aankan en als ’t ware wordt stil gelegd, verlamd. Stukje bij beetje dringt de harde waarheid tot je door… en hoe eenzaam kan een mens zich dan voelen! Helemaal leeg van binnen. Van God en mensen verlaten.
Mensen in de rouw hoor je ’t wel eens zó zeggen: “Ik voel me maar een deel van me zelf. Ik heb het gevoel alsof ik voor driekwart in het niets verdwenen ben. Ik ben een schip zonder roer. En mijn lichaam is een leeg huis.”Ik lees in het boek van Kenneth Mitchel en Herbert Anderson, getiteld “Omgaan met verlies en rouw”, het volgende:
“De tegenhanger van leegte op het persoonlijke vlak is eenzaamheid. Die wordt op tenminste twee manieren ervaren. De eenzaamheid door verlies bestaat uit het afgesneden zijn van de mensen van wie wij houden. De eenzaamheid van verdriet komt voort uit het idee dat we veronachtzaamd, niet begrepen, worden. Soms heb je het gevoel dat er niet naar je geluisterd wordt. Maar alleen zijn wordt niet persé als eenzaamheid ervaren. Degenen die bewust kiezen om alleen te zijn, zijn zelden of nooit eenzaam. Vaak komen ze weer tot zichzelf, als ze alleen zijn. Maar wie verdrinkt in zijn verdriet voelt zich meestal intens alleen, zelfs als hij b.v. door een echtscheiding zijn vrijheid herkregen heeft. Dit zal waarschijnlijk nog sterker gelden als het alleen zijn geen eigen keuze is. Wanneer iemand zijn levenspartner verliest, herinneren vele dingen aan dit verlies. Het bed lijkt groter als je alleen slaapt. Het huis is rustiger; bekende geluiden zijn er plotseling niet meer. De eenzaamheid die door het huis waart is een weerspiegeling van het lege huis van het ik. Hetzelfde geldt, wanneer het om een verlies van een ouder, een kind of een vriend gaat. Als we een dierbaar persoon verliezen, wordt de wereld armer, zijn we alleen.”
Het gevoel van alleen zijn wordt vaak nog erger doordat anderen je ook nog in de steek laten. Je raakt daardoor geïsoleerd van de buiten wereld. De angst om in de steek gelaten te worden zit heel diep in de mens. Psychologen wijzen in dit verband al op de baby, die overgelaten is aan de zorg van de moeder. Wanneer die zorg er opeens niet meer is, zal de baby gaan huilen. Net als kinderen die verdwaald zijn op het strand en hun moeder zoeken. Dat is trouwens in de dierenwereld precies zo. Het wordt wel verlatingsangst genoemd, of scheidingsangst.
Daartegenover staat vertrouwen, geborgenheid. Vertrouwen in de zorgende ouders, de levenspartner enz. Dit “oervertrouwen” geeft je een veilig gevoel, een evenwicht van binnen. Wordt dit vertrouwen geschokt, dan raakt een mens uit balans. Hij wordt als een “leeg huis”. Hij is eigenlijk zichzelf kwijt. Iemand die lijdt aan een groot verlies komt na de eerste verdoving in die leegde en angst terecht, wat soms kan leiden tot depressiviteit. Je hebt het gevoel, dat je niet meer tegen het leven op kunt, dat het je allemaal te veel is geworden. Hierin speelt ook mee de angst voor de onzekere toekomst. “Wat moet er nu van me worden? En van de kin deren? Hoe kom ik er doorheen? “
Een weduwe vertelt: “Toen de beschermende mist van de verdoving eindelijk was opgetrokken, werd het leven waarlijk angstaanjagend. Ik zat vol verdriet, verdronk in niet-vergoten tranen, voelde me verpletterd onder de verantwoordelijkheid van 2 kinderen. Ik was in paniek over mijn financiële situatie. En mijn maag keerde bijna om, mijn hoofd leek te barsten door de verlammende pijn van het besef dat ik alleen was. Mijn psychische pijn was zo groot, dat de wasmachine volstoppen met vuile kleren, de stofzuiger te voorschijn halen. Een boodschappenlijst maken, al die gewone routinekarweitjes in het huishouden mij herculische taken toeschenen.”
Wat herken ik mezelf in dit verhaal over het lege huis. Het eens zo prachtige huis, het paleis, verandert in een somber en naargeestig kasteel waar je letterlijk als een onbestemde geest in ronddoolt. Want je hebt het gevoel dat je je eigen ziel ook kwijtraakt. Je ziel die zo verbonden was met die andere, die ene speciale ziel, die jouw ziel ook beantwoordde in heel je bestaan.
Mijn lieve stiefvader is op 18 oktober aan een zware hersenbloeding overleden, iets wat totaal onverwachts kwam. Mijn moeder en ik zijn er kapot van. Het ooit zo prachtige paradijs waarin we woonden op het heerlijk zonnige Curacao is in een klap in een kale woestijn veranderd. Mijn stiefvader was samen met mijn moeder de spil van de familie. Mijn ouders waren altijd samen. Hoewel op hoge leeftijd (moeder 72 en mijn stiefvader 78) altijd toch verliefd. Hand in hand gingen ze gezellig altijd boodschappen doen. Samen klusjes doen, of vaak ook alleen maar altijd vertrouwd samen op de achtergrond aanwezig deed ieder zijn ding. Nu is dat voorgoed weggevallen. Wij voelen ons nu ontheemd, nergens erbij horen. We zijn voorgoed onze allerliefste vader kwijt. Voor mijn moeder was hij onbeschrijfelijk belangrijk, een veilige thuishaven, een zalf op de wonde, de onschuld zelve, een vader voor vele anderen. Mijn moeder en ik zouden met hem mee willen sterven. We sterven eigenlijk al, alke dag. We kunnen niet zonder hem. Het doel is nu weg, de vreugde die zo vanzelfsprekend was. Hoe en waarom verder te gaan? Dit huis van ons was het antwoord op alle inspanningen van mijn ouders. Maar nu is de betekenis van dit huis mijlenver weg. Overal in elk hoekje van het huis missen we hem. De gedachte dat hij zo eenzaam op de begraafplaats ligt is ondraaglijk. Hoe KAN iemand ooit normaal worden als nabestaande na zo’n trauma, na zo’n onbeschrijfelijk verlies. Het is alsof het leven ons uitlacht.
Beste Iris,
Uit je woorden klinkt een groot verdriet, om het gemis dat je dagelijks voelt. Als de ziel uit het huis is, is het huis leeg. Ik denk dat ook zo vaak, als ik naar mijn vrouw kijk en haar bezig zie. Als zij er niet meer zou zijn, hoe leeg zou het dan zijn, in het huis, maar vooral ook daar binnen: in mijn hart. Wij, mijn vrouw en ik, zijn van de leeftijd van jouw ouders. Wij hebben drie dochters, die zullen ons beslist wel tot steun zijn. Maar toch, je moet er alleen doorheen! Ik begrijp, dat jij nog bij je ouders woont. Jij ervaart het verlies van je stiefvader daardoor heel direct. Je mag daardoor ook tot grote steun zijn van je moeder. Dagelijks zullen herinneringen aan die lieve man bij jullie bovenkomen. Huil het samen uit en begin dan heel schoorvoetend aan een nieuw leven. Jullie mogen nog samen verder gaan, de Heer heeft jullie beide nog een taak gegeven! Weliswaar is hij n u niet meer bij julie, maar zijn geest toch zeker wel. Jullie blijven met z’n drieën. Ik wens jou en je moeder heel veel sterkte toe! Moge God jullie begeleiden en zegenen! Ds.Kroes.
Geachte heer Kroes,
Bedankt voor uw warme reactie. Nee, ik woonde niet bij mijn ouders maar in Nederland. Toch heb ik het verlies van mijn stiefvader heel direct ervaren. Maar ik ben met mijn moeder die op vakantie was bij mij in Nederland, meegekomen naar Curacao om de begrafenis te regelen en haar te helpen. Mijn moeder is 13 jaar niet in Nedeland geweest en toen zij eindelijk er eens naartoe ging, gebeurde het vreselijke drama. Mijn stiefvader kon zelf niet mee op reis, dat wilde en kon hij niet vanwege 2 knieeen waaraan hij ooit geopereerd was en niet goed kon lopen en vond het beter thuis te blijven. Maar omdat mijn moeder mij nog wilde bezoeken in Nederland, het was immers voor tijdelijk, kwam zij alleen. Des te groter is de klap als hij ineens overlijdt. Ik heb heel erg veel schuldgevoelens omdat ik vermoed dat mijn stiefvader veel stress had omdat hij en ook mijn moeder veel verdriet hadden dat het met mij niet naar wens is gegaan in Nederland de laatste jaren. Mijn vriend die weliswaar een schat is, heeft een nare zoon die mij niet accepteert en een ex met borderline die ons het leven steeds heeft bepaald. Daar wisten mijn ouders van en ik voel me er zo verschrikkelijk onder omdat mijn leven de smaak in HUN leven heeft weggehaald, Ik voel me schuldig aan de dood van mijn stiefvader. Ook eerder bevond ik me in problematische relaties en dit is de zoveelste. Ik hoop niet dat ik de oorzaak hiervan ben. MIjn sitefvader dacht dat het goed zou gaan in Nederland en hij gunde het mij zo graag en nu is het te laat. Daarom denk ik dat ik zijn overlijden nooit te boven zal komen en ik schaam mij zowel tegenover hem als tegenover mijn moeder die mij toch vandaag een enorme preek heeft gegeven dat doordat ik mezelf verdriet bezorgde ook HEN verdriet heb bezorgd. Nu valt er niets meer goed te maken en daarom maakt dit het rouwen extra moeilijk. Mijn ouders hebben mij zo gesmeekt om terug naar Curacao te komen omdat ze met eigen ogen hebben gezien hoe negatief en destructief die zoon en die ex van mijn vriend waren/zijn in mijn leven.
Ik ben ook erg bang geworden om beslissingen te nemen in mijn verdere leven en ben ook bang voor het welzijn van mijn moeder omdat zij een dochter heeft die in feite de oorzaak is van alle ellende.
Iris Has
Beste Iris, wat een aangrijpend verhaal! Wat heb je ’t er allemaal moeilijk mee! Sommige dingen zijn ook zo herkenbaar. Dat van de borderliner b.v. en je schuldgevoelens. Toch moet je niet te gauw denken, dat jij de schuld van alles ben,
Ik weet zeker, dat je ouders dat opok niet vonden (vinden), ook al wijst je moeder nu in die richting. Dat doet ze uit wanhoop. Wij hebben drie dochters en één er van heeft altijd pech in relaties. Ligt dat aan haar? Ligt dat aan jou?
Zij kan toch ook niet helpen, dat zij zo is als zij is. Hetzelfde geldt voor jou. Het overkomt jullie. Zo denken mijn vrouw en ik er over. En wij als ouders zijn er voor om onze kinderen hierin bij te staan. Jouw moeder zal dit ook zeker doen. En houdt alsjebliefdt voor ogen: eens zal er een betere tijd komen. Wat jouw vader overkomen is zal altijd een raadsel blijven. Waarom nu? Nu jullie er niet bij waren? Maar werp het niet op je zelf terug! Hij zou dat heel erg gevonden hebben! Wat jij moet beslissen, is geheel jouw zaak. Jij moet met je zelf in het reine komen, en vooral niet gaan doemdenken! Ondanks alles wens ik je toch gezegende Kerstdagen toe en een gelukkige toekomst. Hartelijke groet, ds.Kroes
P.S. Kan jouw moeder niet voor goed naar Nederland komen? Dan kunnen jullie elkaar tot steun zijn.
Geachte heer Kroes,
Bedankt wederom voor uw zeer inlevende woorden. Dat u ook dit heel goed herkent blijkt al uit het feit dat u zelf ook al die gedachten heeft als uw echtegenote er niet meer zou zijn maar die gedachten drukken wij als mens altijd weg. Want zoiets als de dood is altijd voor ‘later’.
Mijn moeder en ik hebben het er toch nog over gehad van in hoeverre ik debet ben aan de situatie maar zij heeft meer uit wanhoop zo met me gesproken. Dat het zeker mooier en fijner had kunnen zijn in ons leven (in plaats van weer voor een slechte situatie te kiezen zoals ik heb gedaan in Nederland met mijn vriend)had wellicht bijgedragen aan een geluksgevoel bij mijn ouders. Het had toch bepaalde stress bij hen kunnen wegnemen want onbewust werken negatieve gevoelens toch op de gezondheid. Maar toch bleek mijn vader vrij nuchter en zelfs ook vrolijk vlak voor de reis die mijn moeder maakte naar Nederland toen ze mij zou bezoeken.
Helaas zou zij het emotioneel niet aankunnen om voorgoed naar Nederland te verhuizen. Omdat zij toch haar wortels meer hier op Curacao heeft, zij heeft hier lief en leed gedeeld en er zijn teveel herinneringen aan mijn vader.
Zij is hier ook heel eenzaam omdat zij hem zo mist, maar ze zal door die hele onderneming naar Nederland (ze heeft geen zin meer in verandering)nog even depressief zijn ook al weet ik dat er veel welwillende lieve mensen in Nederland zijn. Mijn moeder is nu nog niet over de schock van het verlies heen. Het is zelfs zo erg dat zij er letterlijk ziek van wordt, van heimwee naar mijn vader dat zij een einde aan haar leven wil maken maar dat doet zij niet voor mij. Dus offert zich voor mij op. MIjn vader was de enige die mijn moeder helemaal beschermde en liefhad en alles voor haar deed. Andersom was dat ook zo,en misschien had mijn vader het maar een paar dagen uitgehouden zonder haar als zij was komen te overlijden. MIjn moeder zegt zo vergroeit te zijn met mijn vader dat zij zichzelf als een levende dode ervaart. Het ergste is dat wij geen afscheid hebben kunnen nemen van mijn vader. Het was zo’n lieve en onschuldige man, hij was onmisbaar in het leven van mijn moeder. De gedachte dat hij daar een par dagen alleen op de grond lag, in coma, maakt ons steeds misselijk van deernis en onmacht. Zo’n gevoel als je hebt alsof je het over een verwaarloosd kind hebt. het is alsof mijn vader een weerloos kind is geworden en tegelijkertijd voelen mijn moeder en ik onszelf als een verweesd kind, omdat hij ook een vaderfiguur was, ook voor mijn moeder.
Wij hebben gesmeekt en gebeden tot God om ons aub een teken te geven dat mijn vader inderdaad bij Hem is maar het teken blijft uit. Waarom neemt God ons verdriet niet weg? Waarom moeten wij als mens eerst worden geboren om ons te binden met onze dierbaren van wie wij zo wreed moeten scheiden door de dood? Hoe kunnen we weten dat er leven is na de dood. Is het niet de angst van de mens om de dood een plaats te geven? Want als gelovige mensen toch zo huilen om hun overleden geliefden, komt dat omdat zij ook twijfelen hun geliefde terug te zien in de hemel? Hoe weten wij zeker dat wij het eeuwige leven krijgen? Dat wij onze geliefden terug zullen zien? Nu dat wij zonder mijn vader verder moeten, heeft voor mijn moeder en ook voor mij het leven geen betekenis meer. Ikzelf heb geen nakomelingen kunnen voortbrengen (en nu is het te laat, ik ben 44) omdat ik heb gemerkt dat de relatie tussen mijn vriend en ik wordt gedwarsboomd en dat wisten mijn ouders. Dan was er nog een lichtpuntje, dan had mijn vader nog getuige kunnen zijn van mijn geluk, maar nee. Ik heb alles verloren. Nu heb ik in feite mijn moeder verloren doordat zij is ‘meegestorven’ en ik hou zelfs niks meer over hoezeer ik ook mijn best deed om met mijn vriend een gelukkig gezinsleven op te bouwen. MIjn moeder heeft haar man verloren aan de dood en ik mijn vriend omdat hij in feite niet echt voor mij kiest.
Geachte heer Kroes,
Nu het kerst is, laat iedereen ons vallen. Hier op Curacao waar ik nog even verblijf met mijn moeder en ook mijn vriend vanuit Nederland laat niets van zich horen, geen lieve woorden van troost, helemaal niets. Mijn moeder en ik hebben hebben geconcludeerd dat als je leeft zoals Jezus, je geen vrienden maakt. Wat zijn er veel onchristelijke mensen die ons beliegen, verraden, negeren. Dit kunnen we er niet meer bij hebben nu mijn lieve stiefvader er niet meer is. Nu komen pas de echte hyena’s tevoorschijn omdat de buitenwereld weet, ruikt en voelt hoe kwetsbaar we nu zijn. Ook vrienden van wie we het niet verwachten laten niets van zich horen. En dan nog positief proberen te blijven, dat lukt niet meer. We hebben daarvoor teveel meegemaakt. Mijn moeder en ik hebben alles verloren. Waarom geeft de Heer ons geen kracht terwijl wij wel naar Zijn voorbeeld leven? Is het niet beter dat de Heer ons maar bij zich roept en het leven op aarde te beeindigen? Niemand heeft ons hier meer nodig.
Een ontzielde Iris
Beste Iris,
Je weet toch wel hoe de wereld in elkaar zit? Dat mensen het met deze dagen veel te druk hebben met zich zelf? Ze zijn je echt niet vergeten, maar brengen het niet in de praktijk, omdat zij met andere dingen bezig zijn. Het voelt aan als “beliegen, verraden, negeren”. Ik kan me dat best voorstellen. Juist in deze dagen zou je wat meer aandacht nodig hebben. Je voelt je nu eenzaam en aan de kant gezet. Christus is juist geboren om aan mensen geluk en vrede en saamhorigheid te geven. Dat alles missen julie. Heel verdrietig! Toch mag het ook niet zo zijn, dat geluk en vrede in je hart van mensen afhankelijk is. Ten diepste ontvang je dit in je relatie met God. Je weet wel, dat Hij niet laat varen het werk van Zijn handen. En daar horen jullie ook bij. Geen aandacht van mensen betekent nooit, dat God ook geen aandacht heeft voor jullie. Integendeel, zou ik zo zeggen, Hij ziet wel naar jullie om. Juist de getroffenen en verdrietigen heeft Hij op het oog. Enn daarom: wie weet, wat de toekomst nog rengen zal? Zeg niet te gauw: wat heeft mijn leven nu nog voor zin? God weet er weg mee, Hij zal jullie leven weer zin geven, ook nu jullie geliefde man en stiefvader er niet meer is.Daar heb je geen mensen voor nodig, ook niet je vriend. Alleen vertrouwen op Hem, Die alles maakte en ook jouw leven maken zal.
Ik schrijf je dit nog gauw even, voordat we naar de kinderen in De Bilt gaan. Misschien kunnen mijn woorden je nog een beetje opfleuren.
Ik had vroeger op het Gymnasium in Apeldoorn een klasgenoot, die Henk Has heette.Is dat nog familie van jullie?
Nou Iris, kop op hoor! En een hartelijke groet aan je moeder. De Heer moge jullie behoeden en bewaren! Ds.Kroes.
Zeer geachte heer Kroes,
Wat aardig dat u mij nog even een bericht stuurde. Dat vind ik wel bijzonder maar u vertegenwoordigt God dus heb ik vertrouwen in u. Ik wil graag nader ingaan op uw reactie maar ik moet zometeen inpakken om weer naar Nederland te vertrekken. Helaas, ik moet mijn moeder hier (hopelijk tijdelijk) achterlaten en ga ik in Nederland bekijken hoe verder te gaan, hoe we dat allemaal gaan oplossen. Nu ga ik met een zeer raar gevoel weg omdat mijn moeder hier helemaal in haar eentje achterblijft en mijn hart breekt!
Ik hoop dat uw fijne Kerstdagen heeft gehad en zal u nog verder laten weten hoe het gaat.
Heel erg bedankt nogmaals voor uw reactie.
Iris