Met stomheid geslagen

Lukas 1, 20

En zie, gij zult zwijgen en niet kunnen spreken,
tot die dag toe, dat deze dingen geschieden,
omdat gij mijn woorden niet geloofd hebt,
die op hun tijd in vervulling zullen gaan.

Door de spectaculaire viering van de geboorte van de Heiland met Kerst zou je bijna vergeten dat er in die dagen van Augustus nog een ander kind geboren werd, ook heel bijzonder. Want ook van hem hebben de profeten gesproken en als wegbereider van de Messias neemt ook hij een voorname plaats in het Evangelie in. Het nieuwe dat er gloort in de wereld van God en mensen is met hem begonnen, met zijn geboorte. Wij willen er vandaag alsnog bij stil staan. Juist hierom, omdat in deze wondere geschiedenis van twee oude mensen en een jong kind zo duidelijk naar voren komt, dat het oude voorbij gaat en God alles nieuw maakt.

Lukas tekent ons die oude wereld in enkele figuren: Zacharias en Elisabeth. Zij vertegenwoordigen als ’t ware het joodse volk van die dagen. Het geloof was uitgeblust. Ze hadden al zo lang op de Messias gewacht, vergeefs. Twee oude mensen, Elisabeth en Zacharias. Met slepende voeten schrijden hun dagen, hun jaren voort. De hoop op het wonder hebben zij al lang opgegeven. Een enkeling kan dat nog opbrengen, een Simeon en een Anna, ook twee oude mensen. Maar de rest leeft vanuit het principe: laten we eten, drinken en vrolijk zijn.

Het bejaarde priestersechtpaar Zacharias en Elisabeth zijn zeker niet de slechtste vertegenwoordigers van het volk. Zij zijn van goede komaf. Elisabeth is zelfs afkomstig van de dochters van Aäron. Het zijn ook gedegen mensen en godsdienstig tot en met. Lukas beschrijft hen als rechtvaardig, onberispelijk, wandelend in al de geboden en rechten van de Heer. Beiden zijn op hoge leeftijd gekomen, maar hun gezinsleven zelf schijnt een teken van wat Israël geworden is: het bestaat wel, maar er gebeurt niets. Ach, wat heb je als oude mensen ook nog voor nieuws te verwachten? Of gebeurt er nu toch wat? Het lot is de oude priester gunstig. Het bepaalt dat hij in de beurt van zijn afdeling de dienst in de tempel mocht verrichten. Dat was een buitengewone gebeurtenis in het leven van een priester. Iedereen wilde dit wel eens in zijn leven, maar men kwam zelden aan de beurt.

Zacharias en Elisabeth hadden geen kinderen, geen één. Zij hadden er samen lang naar uit gezien, maar het was niet gekomen. Wat een spanning moeten die twee hebben meegemaakt, wat een teleurstelling keer op keer. In die tijd was dat een zwaar lot, want kinderen hebben -en zeker het hebben van zonen- gold als een zegen van God. Het betekende ook garantie voor de oude dag: dat je geslacht in takt bleef en dat je in de ouderdom verzorgd zou worden. Vandaag liggen deze dingen genuanceerder.

Maar zeker is, dat voor velen ook vandaag een kinderloos gebleven huwelijk een groot verdriet is, waaraan dikwijls door mensen met kinderen al te gemakkelijk voorbij wordt gegaan.

Men spreekt in dit verband wel van ‘verborgen rouw’. Er is veel stilte, er wordt veel gezwegen en er heerst vaak onbegrip vanuit de omgeving rondom een miskraam, een doodgeboren kind, een kinderloos huwelijk. Net of er gewoon geen woorden gevonden worden. En zo krijgen de mensen, die het treft, vaak onvoldoende mogelijkheden om hun verlies en gemis te uiten en te verwerken. Terwijl het toch ook hier om rouw gaat… verborgen rouw. Ook van kerkelijke zijde wordt er veelal gezwegen. Er is niet eens een pastorale handreiking op dit gebied.

Het wordt verzwegen, verwaarloosd, alsof het er niet mag zijn, dit verdriet. Het kan natuurlijk zijn, dat we er geen raad mee weten. Zo is het vaak ook met de gang naar het ziekenhuis en zeer zeker de gang naar het verpleeghuis. Daar zijn hoge drempels, waar we tegen op zien en die we dan ook maar liever vermijden. We willen niet graag andere mensen kwetsen, en daarom hebben we ’t er maar niet over, over dat verdriet. We willen die ander sparen. Maar, Gemeente, iemand heeft eens treffend gezegd: “De ander sparen is die ander verwaarlozen!”

Hoe dikwijls in hun lange leven zullen Elisabeth en Zacharias daar niet tegenop gelopen zijn? Zeker in die oude tijd werd er nog wel eens meewarig op kinderloze echtparen neergekeken, en helaas, misschien gebeurt dit nog wel eens. Dat moest niet zo zijn, want huwelijken zonder kinderen dragen in zich dezelfde huwelijkszegen en huwelijksvolheid, die aan huwelijken met kinderen beschoren is. Misschien, ja zeker, is de band en liefdevolle genegenheid tussen man en vrouw daar nog veel sterker.

Bij Zacharias en Elisabeth was dat zeker ook het geval. In de loop der jaren waren ze naar elkaar toegegroeid. En met Gods hulp hadden zij hun eenzame lot gedragen. Zij waren er niet door verbitterd geraakt, er was zelfs nog een gebed in hun hart gebleven, getuige het woord van de engel: “Wees niet bevreesd, Zacharias, want uw gebed is verhoord.”

In hun oude bijna uitgebluste leven valt opeens de engel binnen en belooft dat hun vurige wens in vervulling zal gaan. Maar ja, wat is een mens? Hij staat altijd klaar met zijn logica. Geen wonder dat ook Zacharias zegt: ja, maar dat kan toch niet, daarvoor is mijn vrouw nu toch te oud geworden!

In plaats van dat we tegenover God nou eens onze mond zouden houden! Maar dat doet die mens niet, u en ik ook niet. Daarom doet God het: Zacharias wordt het zwijgen opgelegd. Hij wordt met stomheid geslagen. Een zinvolle bestraffing, vindt u ook niet? Want hoezeer er ook door hem trouw gebeden was, er lag toch geen echt vertrouwen in! De omstandigheden waren er ook niet naar, een oude vrouw, en dan een kind…

Zacharias is hier inderdaad de verpersoonlijking van heel Israël en ik denk ook van heel onze huidige wereld. “Ik ben oud en mijn vrouw is verre op haar dagen!” Het gebed en de eredienst gaan wel door, zoals een nachtkaars, die bijna is uitgegaan. Zij flakkert nog wel, een beetje bleek en op een heel laag pitje. Je bidt nog wel, maar houdt er toch eigenlijk geen rekening mee  dat je gebed ook verhoord zal worden.

Is ’t met ons ook niet zo gesteld, op het eind van weer een jaar? Wat heb je nog te verwachten? Het leven is oud, al tweeduizend na Christus, en nog is er niets nieuws gekomen. Wij gaan voort op platgetreden paden. Het heden, de nieuwe tijd, ligt als ’t ware verlammend om ons heen. De tijden gaan hun machteloos eendere gang. L’histoire se répète’, de geschiedenis herhaalt zich. Ook God kan het gebeuren blijkbaar niet doorbreken.

Wie zo denkt, Gemeente, wordt met verstarring geslagen, die moet maar eens een poosje stom zijn en zijn mond niet open kunnen doen! Een terecht vonnis! God bevestigt daarmee eigenlijk wat er van binnen bij ons is: daar spreekt niets meer, daar klopt geen hart meer, geloof, hoop en liefde zijn daar weg. Daar binnen in ons is het helemaal leeg. Wij zijn al lang sprakeloos, net als Israël dat was. Met al onze mooie woorden en dikke boeken zijn wij met niets anders bezig dan God dood te zwijgen en onszelf in de put te werken. Wij zijn innerlijk geblokkeerd, stom. Wij leven net als de Joden in de tijd van Jezus alleen bij wat plichten, normen en fatsoen, als dat er al is. Wij leven bij de gratie van wat er geweest is en dat nooit meer terug zal komen. Ook onze kerken zijn op hoge leeftijd, voor een jonge en nieuwe aanpak zijn de organen te strak geworden. Veel jongeren verkiezen dan ook maar liever het buiten de kerk te zoeken.

Als de grote stomheid over de mensen, over de maatschappij en de kerken valt, dan spreekt de engel opnieuw: u geschiede naar uw geloof!

Het is goed om een poosje het zwijgen opgelegd te krijgen, het biedt je de gelegenheid om tot inkeer te komen. Zo was het ook voor Zacharias en zijn vrouw: een geweldig teken! Elisabeth verborg zich 5 maanden lang, dat was haar voorbereidingstijd op de geboorte van haar kind. Meestal maakt de vrouw alleen zo’n incubatietijd door, de man voelt zich daarbij vergeleken een beetje buitenstaander, toeschouwer. Bij Zacharias ligt dat anders: hij moet er ook doorheen, door die tijd van voorbereiding en beproeving, zijn tijd van inkeer. Zacharias’ geloof zal ook een soort bevruchting en dracht verwerken. Hij moet in zelfonderzoek. Hij moet de zwakte in zijn geestelijk leven gaan ontdekken. Hij is een priester van het heden en voor de toekomst, maar zijn God was een God van het verleden. Hij weet van de God der vaderen, maar niet van de God der kinderen. Hij stond eigenlijk nauwelijks nog in dienst van de God, die gisteren en heden en morgen Dezelfde is en tot in eeuwigheid!

Een God, Die niet laat varen de werken van Zijn handen.

Hoe is ’t wat dat betreft met ons Gemeente? Zijn wij zwijgend en luisterend het nieuwe millennium binnengegaan? Hebben wij een pas op de plaats gemaakt? En ruimte gemaakt voor de God, die alleen ons veilig leiden zal door de nieuwe aangebroken tijd?

Als het zwijgen voorbij is, komt het spreken. Zacharias kan weer spreken. Maar nu zijn het geen woorden meer van ontkenning en twijfel: hoe kan dat nou? Maar hij spreekt woorden van belijden, van instemmen in het koor der engelen, om God lof toe te zingen: de lofzang van Zacharias! Gaan wij dat ook doen? Vandaag en morgen en al de dagen van ons leven? Onze onvolprezen dichter Schulte Nordholt heeft het in het nieuwjaarslied gez.398 zo treffend onder woorden gebracht:

Valt om ons heen steeds meer het diepe zwijgen,
de eenzaamheid, die nergens uitkomst ziet,
laat ons dan allerwege horen stijgen
tot lof van U het wereldwijde lied.

In goede machten liefderijk geborgen
verwachten wij getroost wat komen mag.
God is met ons des avonds en des morgens,
is zeker met ons elke nieuwe dag.

Amen.